درباره جزئیات گیربکس کامیون ها بیشتر بدانید

سیستم انتقال قدرت در ماشین‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. کاری که این سیستم انجام می‌دهد تبدیل قدرت حاصل از احتراق سوخت شیمیایی به انرژی مکانیکی داخل چرخ‌ها و در نتیجه به حرکت در آوردن خودرو است. سیستم انتقال قدرت از سه بخش که شامل کلاچ، جعبه‌ دنده و دیفرانسیل است، تشکیل می‌شود. در این بین جعبه دنده که معادل گیربکس است از اهمیت بالاتری برخوردار است؛ بنابراین نگهداری و تعمیر آن نیز از اهمیت ویژه برخوردار است. در این مقاله به بررسی جزئیات گیربکس کامیون­ ها پرداخته‌ایم تا شما را با این عضو مهم از خودرو آشنا کنیم.

وظایف و جزئیات گیربکس کامیون ها

در هر خودرو، جعبه دنده‌ها برای انتقال نیرو بکار می‌روند. در اتومبیل نیز جعبه دنده نیرو را از میل‌لنگ (محوری که نیرو را از موتور می‌گیرد) به شافت محرک زیر ماشین منتقل می‌کنند و درنهایت باعث به حرکت درآوردن چرخ‌ها می‌شوند. تعداد زیادی از این چرخ دنده‌ها در جعبه دنده می‌توانند به هم متصل شوند که کارکرد اصلی آنها کنترل سرعت خواهد بود.

سرعت

به طور کلی وظیفه اصلی گیربکس افزایش یا کاهش سرعت است. افزایش یا کاهش سرعت بستگی به اندازه چرخ دنده‌ها دارد. هرچه چرخ دنده داخل گیربکس کوچک‌تر باشد سرعت افزایش پیدا خواهد کرد زیرا این چرخ دنده کوچک، سریع‌تر از چرخ دنده ­های بزرگ می‌چرخد؛ البته این چرخش سریع‌تر به معنی کاهش قدرت نیز هست. این چرخ دنده­ ها در جزئیات گیربکس کامیون­ها اهمیت محور اصلی کنترل سرعت و قدرت محسوب میشوند.

قدرت

وظیفه دیگر جعبه دنده، کنترل و تغییر قدرت است. هر چقدر یک چرخ دنده سریع‌تر بچرخد، قدرت کمتری خواهد داشت، یعنی چرخ دنده ­های بزرگ قدرت بیشتری دارند. با این حساب، قدرت و سرعت در جعبه دنده، باهم رابطه معکوس دارند. هرچه سرعت بیشتر باشد از چرخ دنده کوچک‌تری استفاده شده و قدرت کمتر خواهد بود.

جهت

کاربرد دیگر گیربکس تغییر جهت سرعت ماشین است که می‌تواند ماشین را به جلو یا عقب براند. این کار با کمک چرخ دنده عقب که برخلاف دیگر چرخ دنده‌ها می‌چرخد انجام می‌شود.

جزئیات گیربکس کامیون­ ها و اجزای سازنده آن

بسته به نوع گیربکس که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. اجزای تشکیل دهنده گیربکس نیز متفاوت خواهند بود؛ اما در همة آنها قطعات مشترکی نیز وجود دارد. این قطعات که قطعات اصلی گیربکس نامیده می‌شوند عبارت‌اند از شافت کلاچ، شافت شمارنده، شافت اصلی، چرخ دنده و بیرینگ یا یاتاقان.

شافت کلاچ

شافت کلاچ یا همان شافت محرک به شافتی گفته می‌شود که برای تأمین نیروی دیگر شافت‌ها از موتور قدرت می‌گیرد. هنگامی که کلاچ درگیر باشد این شافت نیز می‌چرخد. سرعت چرخ این شافت ثابت است و با سرعت میل‌لنگ می‌چرخد.

شافت شمارنده

از دیگر اجزای جزئیات گیربکس کامیون­ ها شافت شمارنده است. این شافت بین شافت کلاچ و شافت اصلی قرار دارد و این دو را به یکدیگر متصل می‌کند. سرعت این شافت متفاوت است و با نسبت به دنده و چرخ دنده استفاده شده سرعت چرخش خود را تنظیم می‌کند.

شافت اصلی

این شافت، همان شافتی است که سرعت ماشین را کنترل می‌کند. با کمک چرخ دنده­ ها، سرعت شافت کلاچ را تغییر می‌دهد. این شافت به کمک یاتاقان به چرخ دنده‌ها متصل می‌شود و نیروی گرفته شده از شافت شمارنده که خود انرژی چرخشی خود را از شافت کلاچ و میل‌لنگ گرفته به چرخ دنده­ ها منتقل می‌کند. شافت اصلی در جزئیات گیربکس کامیون­ ها، مستقیم به چرخ دنده­ ها متصل نیست و رابط این دو بیرینگ است.

چرخ دنده

چرخ‌دنده‌ها در اندازه‌های مختلفی هستند که می‌توانند در هر جهتی به حرکت در بیایند. این چرخ دنده­ها با توجه به اندازه خود در مقایسه با بقیه، سرعت و قدرت متفاوتی تولید می‌کنند. انرژی آنها از شافت اصلی و به واسطه بیرینگ تهیه می‌شود.

بیرینگ یا یاتاقان

این قطعه هماهنگ‌کننده چرخ دنده­ ها است و لایه­های دندانه داری دارد که به کمک آنها در چرخ دنده­ ها قفل شده و آنها را به حرکت درمی‌آورد.

انواع گیربکس

در ادامه بررسی جزئیات گیربکس کامیون­ ها به انواع گیبرکس­ ها خواهیم پرداخت. انواع گیربکس به دو دسته تقسیم می‌شود که به نام‌های اتوماتیک و دستی شناخته می‌شوند.

گیربکس دستی

در گیربکس دستی، تغییر دنده یا به عبارتی تغییر چرخ دنده به صورت دستی توسط خود راننده صورت می‌گیرد. برای تغییر دنده، دور موتور باید با سرعت جاده مطابقت داشته باشد تا تغییر دنده با موفقیت انجام شود. در صورتی که این سرعت همگام نباشد به جعبه دنده آسیب وارد خواهد شد یا ماشین خاموش می‌شود. وظیفه تشخیص همگام بودن سرعت برعهده خود راننده است و راننده با توجه به صلاح دید خود باید دنده را بالا یا پایین ببرد.

اجزایی که در این نوع گیربکس هستند در جزئیات گیربکس کامیون­های دستی وجود ندارند که شامل دیسک کلاچ، پدال کلاچ، همگام سازها، چرخ دنده، دنده انتخاب‌گر و غیره است.

دیسک کلاچ

دیسک کلاچ در انتقال گشتاور از موتور به سیستم گیربکس دستی کمک می‌کند و توسط راننده با پا گذاشتن بر روی پدال کلاچ کنترل می‌شود.

پدال کلاچ

این پدال که هیدرولیکی است اجازه می‌دهد که کلاچ جدا شده و به‌اصطلاح خلاص شود.

یقه

یقه اصلی چرخ دنده‌ها در جای خود نگه می‌دارد. وقتی یک دنده انتخاب می‌شود، یقه آن را در جای خود قفل می‌کند و اجازه می‌دهد تا قدرت گشتاور به واسطه بیرینگ به شافت اصلی منتقل شود.

همگام­ سازها

این عضو از جزئیات گیربکس کامیون­ های اتوماتیک، درگیری بین یقه و دنده را تحریک می‌کند تا سرعت آنها با یکدیگر همگام کند. از آنجایی که گاهی اوقات سرعت‌ها ممکن است متفاوت باشد این همگام سازها از وارد شدن صدمه ناشی از همگام نبودن جلوگیری می‌کنند. البته این همگام­سازی برای اختلافات کم در سرعت کارآمد هستند و برای اختلافات بالا در سرعت، تنها راه پایین یا بالا بردن سرعت است.

دنده انتخاب‌گر

این دسته همانند بازوی مکانیکی است که به یقه‌ها اجازه می‌دهد تا روی شافت اصلی حرکت کنند.

گیربکس اتوماتیک

در دهه‌های اخیر و با پیشرفت تکنولوژی گیربکس‌های اتوماتیک وارد بازار شده که حتی برای ماشین‌های سنگین نیز قابل استفاده هستند. در جزئیات گیربکس کامیون­ های اتوماتیک، تغییر دنده به حالت اتوماتیک انجام می‌شود. یعنی با توجه به سرعت ماشین چرخ دنده‌ها عوض می‌گردند. البته هنوز هم برای پارک، خلاص کردن کلاچ و دنده عقب نیاز است که راننده خود اقدام به تغییر دنده کند.

اجزای گیربکس اتوماتیک عبارت‌اند از مبدل گشتاور، ست دنده سیاره­ای، بسته‌های کلاچ، روغن و بدنه سوپاپ.

قطعات و لوازم گیربکس خودروهای سنگین

مبدل گشتاور

در گیربکس‌های اتوماتیک، مبدل گشتاور جای کلاچ را می‌گیرد و به موتور اجازه می‌دهد که حتی در هنگام توقف خودرو نیز به کار خود ادامه دهد.

ست دنده ­ای سیاره­ای

برخلاف گیربکس‌های دستی که مجموعه‌ای از دنده­ های متعدد گیربکس هستند، گیربکس‌های اتوماتیک یک یا چند مجموعه دنده سیاره­ای دارند. این چرخ دنده‌های سیاره­ای سه مجموعه دنده دارند که به دور دنده اصلی که دنده خورشید است حرکت می‌کنند. چرخ دنده‌های رینگ تمام چرخ دنده­ های سیاره‌ای را احاطه می‌کند تا آنها را به سیستم متصل نگه دارد. این سیستم با قفل‌کردن هم‌زمان دو یا سه دنده از این مجموعه کار می‌کند و امکان تغییر تعداد بیشتر دنده در یک دیسک را فراهم میاورد. در واقع عمده تفاوت گیربکس‌های اتوماتیک و دستی در همین است.

بسته‌های کلاچ

با گیربکس دستی، دنده­ای که می‌خواهید استفاده کنید را به صورت دستی انتخاب می‌کنید ولی در جزئیات گیربکس کامیون­های اتوماتیک این‌طور نیست. سیستم انتقال قدرت به‌جای شافت دستی از بسته­ های کلاچ استفاده می‌کند. یک بسته کلاچ دارای چندین صفحه به هم فشرده است. هنگامی که سوپاپ فشار روغن به سمت بسته‌های کلاچ حرکت می‌کند، تعداد مشخصی از بسته‌های کلاچ به هم قفل می‌شوند.

بدنه سوپاپ

گیربکس اتوماتیک دارای بدنه سوپاپ است. بدنه سوپاپ، فشار پمپ روغن را به تمام اجزای انتقال دهنده قدرت هدایت می‌کند. در جزئیات گیربکس کامیون­ های اتوماتیک، حسگرها وظیفه تشخیص نیاز به روغن را برعهده دارند. این بخش از گیربکس کمی پیچیده است اما مهم‌ترین قسمت در گیربکس اتوماتیک به شمار می‌رود.